ΠΑΙΔΙΚΟΣ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΚΑΙ ΜΙΚΡΕΣ ΟΘΟΝΕΣ

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος ξεκινά να αναπτύσσεται στα μέσα περίπου της κύησης και η μεγαλύτερη ανάπτυξη του συμβαίνει μετεμβρυικά. Τα 3 πρώτα χρόνια της ζωής, ο εγκέφαλος αναπτύσσεται ραγδαία και είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος στις αλλαγές του εσωτερικού (ενδομήτριο) και εξωτερικού περιβάλλοντος, αποδεικνύοντας έτσι την πλαστικότητά του  (Timiras, 1972),(Dodding, 1974). Κάθε νέα εμπειρία δημιουργεί νέες συνάψεις στον εγκέφαλο, με αποτέλεσμα την δημιουργία ενός εύφορου περιβάλλοντος για την μετέπειτα εξέλιξη του παιδιού (Culatta R. , 2022).

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ραγδαία εξέλιξη στον τομέα της τεχνολογίας, με αποτέλεσμα να έχει ενεργό ρόλο στη ζωή των ανθρώπων. Η χρήση των οθονών αυξάνεται συνεχώς και αποτελεί μέρος της ζωής των παιδιών, από πολύ μικρή ηλικία (Ρουμελιώτη, 2020). Η πολύωρη έκθεση σε οθόνες προκαλεί αλλοιώσεις σε διάφορες περιοχές του εγκεφάλου, με αποτέλεσμα αρνητικές επιδράσεις στην ανάπτυξη του και στις γνωστικές λειτουργίες (Μάρκου, 2023).

Τα τελευταία χρόνια γίνονται συνεχώς έρευνες, που επικεντρώνονται στις αλλοιώσεις του παιδικού εγκεφάλου εξαιτίας των μικρών οθονών και το αντίκτυπο τους στην γνωστική ανάπτυξη αυτών των παιδιών. Πιο συγκεκριμένα οι μελέτες έδειξαν αλλοιώσεις στον προμετωπιαίο, βρεγματικό, κροταφικό και ινιακό λοβό του εγκεφάλου. Οι περιοχές αυτές είναι υπεύθυνες για εκτελεστικές λειτουργίες (λήψη αποφάσεων, επίλυση προβλημάτων), την επεξεργασία αισθητηριακών πληροφοριών (αφή, πίεση, θερμοκρασία, πόνος κτλ.), την επεξεργασία ακουστικών πληροφοριών, τη μνήμη, την προσοχή και την επεξεργασία οπτικών πληροφοριών (Dandan Wu, 2023). Επομένως, τα παιδιά που έρχονται σε επαφή με μικρές οθόνες από πολύ μικρή ηλικία μπορεί να εμφανίζουν δυσκολίες σε όλες τις παραπάνω γνωστικές λειτουργίες (https://www.psychologytoday.com, 2016). Ακόμη, εμφανίζουν έντονο στρες και υπερδιέγερση. Μπορεί να παρουσιάζουν προβλήματα συμπεριφοράς, καθώς οι οθόνες υποσυνείδητα περνάνε πρότυπα συμπεριφοράς, τα οποία μπορεί να είναι επικίνδυνα και τα παιδιά δεν μπορούν να διακρίνουν μια σωστή από μια λανθασμένη συμπεριφορά. Η πολύωρη ενασχόληση με τις οθόνες έχει ως αποτέλεσμα την μειωμένη παραγωγικότητα στην καθημερινότητα, περιορισμένες διαπροσωπικές σχέσεις,  την απομόνωση και την έλλειψη ύπνου. Όπως επίσης μπορεί να οδηγήσει σε κακή σωματική και συναισθηματική υγεία.

Σύμφωνα με έρευνες της Αμερικανικής Ακαδημίας Παιδιάτρων, η χρήση οθόνης σε μικρή ηλικία, μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την γνωσιακή και επικοινωνιακή ανάπτυξη καταλαμβάνοντας χώρο από άλλες δραστηριότητες που θα προετοιμάσουν το έδαφος για την σωστότερη αφομοίωση αργότερα. Σε έρευνα που έχουν διεξάγει τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας στην Αμερική, τα παιδιά όπου είχαν πάνω από δύο ώρες παθητικής παρακολούθησης σε οθόνη είχαν χαμηλότερα σκορ σε τεστ κριτικής σκέψης αλλά και σε γλωσσικά (fast company.com, 2020).

Ενώ έρευνα του Πανεπιστημίου του Λονδίνου εξηγεί το πώς η χρήση οθονών μπορεί να επηρεάσει και την ποιότητα του ύπνου, καθώς είναι ευρέως γνωστό το πόσο σημαντικές είναι οι διεργασίες που γίνονται κατά την διάρκεια του ύπνου στα βρέφη. Ενδεικτικά αναφέρει πως κάθε 15 λεπτά αφιερωμένα στην οθόνη ‘κοστίζουν’ 4 λεπτά ύπνου. Ακόμη, μπορεί να σχετίζεται με διαταραχές ύπνου και παιδική παχυσαρκία (Σουσοπούλου, 2009).

Σε 4 έρευνες βρέθηκε ότι τα βιντεοπαιχνίδια και η συχνή χρήση του Διαδικτύου, μπορούν να προκαλέσουν αρνητικές αλλαγές σε περιοχές του εγκεφάλου, επηρεάζοντας τις βαθμολογίες νοημοσύνης και τον όγκο του εγκεφάλου. Ακόμη και η συχνή χρήση των μέσων ενημέρωσης φάνηκε να επηρεάζει δυνητικά την οπτική επεξεργασία και τις περιοχές υψηλότερων γνωστικών λειτουργιών (University, Australia).

Η μελέτη σε πάνω από 4.500 παιδιά στις ΗΠΑ, εξέτασε τον χρόνο που αφιέρωναν μπροστά από οθόνες, τις συνήθειες του ύπνου και τα επίπεδα σωματικής δραστηριότητας. Τα παιδιά και οι γονείς συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια για την αξιολόγηση αυτών των παραμέτρων. Η μελέτη διαπίστωσε ότι τα παιδιά στις ΗΠΑ ξοδεύουν κατά μέσο όρο 3,6 ώρες την ημέρα σε οθόνες, μόλις το 18% αφιέρωναν μία ώρα καθημερινά στη σωματική άσκηση, ενώ σχεδόν το 1/5 (18%) ταξινομήθηκαν ως παχύσαρκα. Σχολιάζοντας τα ευρήματα της μελέτης, ο καθηγητής Eduardo Esteban Bustamante, από το Πανεπιστήμιο του Ιλινόις, δήλωσε: «Κάθε λεπτό που αφιερώνει ένα παιδί σε οθόνες αναγκαστικά αφαιρεί ένα λεπτό από τον ύπνο ή από γνωστικές δραστηριότητες. Όταν η χρήση γίνεται το απόγευμα, η μετατόπιση αυτή συνδυάζεται και με την εξασθένιση της ποιότητας του ύπνου» (Bustamante).

Η μελέτη των επιστημόνων καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι πρώιμες ψηφιακές εμπειρίες, έχουν σημαντικό αντίκτυπο στη διαμόρφωση του εγκεφάλου των παιδιών και στη λειτουργία του. Ακόμη, οι επιστήμονες συμβουλεύουν τους γονείς και φροντιστές των παιδιών, ότι τα παιδιά μέχρι τα 3 έτη, δεν πρέπει να έρχονται καθόλου σε επαφή με οθόνες, αλλά οι δραστηριότητες τους να επικεντρώνονται στο παιχνίδι, στο διάβασμα μιας ιστορίας και γενικότερα σε εμπειρικές δραστηριότητες, ώστε να δημιουργούνται και νέες συνάψεις στον εγκέφαλο. Μετά τα 3 έτη, η χρήση θα πρέπει να γίνεται με κανόνες, σύνεση και επίβλεψη από τους γονείς ή φροντιστές του παιδιού.  Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, όσο λιγότερο έρχεται σε επαφή με τις οθόνες ένα παιδί, τόσο το καλύτερο για την γνωστική, κοινωνική και συναισθηματική του εξέλιξη.

Ο Piaget αναλύει στο “A child’s conception of the world” την θεωρία του για την γνωστική ανάπτυξη, όπου υποστηρίζει ότι τα παιδιά αναπτύσσουν την κατανόηση τους για τον κόσμο μέσα από μια σειρά σταδίων, απορροφώντας εμπειρίες και αλληλεπιδρώντας με το περιβάλλον τους (Piaget, 1979).

Σαββίδου Κυριακή
Λογοθεραπεύτρια

Βιβλιογραφία

• Bustamante, E. E. (χ.χ.). The Lancet Child & Adolescent Health.
• Culatta, R. (2022). Ναι στις οθόνες όταν κάνουν καλό. Μεταίχμιο.
• DandanWu, X. D. (2023). How Early Digital Experience Shapes Young Brains During 0-12 Years: A Scoping Review.
• (1974).
• Piaget, J. (1979). The child’s conception of the world. New York: Harcourt Brace.
• (1972).
• University, M. (Australia).
• Μάρκου, Μ.-Σ. (2023). ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΜΕΣΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΒΙΝΤΕΟ ΑΡΤ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. Πάτρα.
• Ρουμελιώτη, Χ. (2020). Διπλωματική εργασία: Εθισμός στις οθόνες. Πάτρα.
• Σουσοπούλου, Α. (2009). Διδακτικές σημειώσεις : Προσχολική Αγωγή και Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές. Ιωάννινα.
• https://www.psychologytoday.com. (2016).